۷۰ سال دلدادگی برای بیداری اسلامی؛ از حسن‌البنا تا امام خمینی

۷۰ سال دلدادگی برای بیداری اسلامی؛ از حسن‌البنا تا امام خمینی

شیخ ابراهیم زکزاکی رهبر شیعیان نیجریه پس از چند سال حصر و حبس خانگی وارد پایتخت ایران اسلامی می‌شود. جایی که ندای امام خمینی بیش از پیش وجدان‌های جوانان اسلام را بیدار کرد و تبدیل شد به نقطه اتکا و امید مستضعفین جهان. دامنه بیداری اسلامی که حضرت امام آن را آغاز کرده بود البته محدود به جغرافیای ایران و همسایگان آن نمی‌شد و دعوت امام خمینی به قیام مستضعفین از همان روز‌های نخست انقلاب اسلامی فراگیر شده بود.

پیش از آغاز نهضت اسلامی و پیروزی انقلاب اسلامی جوانان دغدغه‌مند مسلمان که نمی‌خواستند به ایسم‌های جعلی انقلابی نزدیک شوند خود را تحت تأثیر جریانی می‌دانستند که می‌توان سید جمال‌الدین اسدآبادی را سرمنشا آن دانست. پس از سید، محمد عبده و پس از او حسن البناء که با یک واسطه شاگرد سید جمال و مؤسس اخوان المسلمین بود توانسته بودند روح‌های بیدار در جوامع اسلامی خصوصاً در خاورمیانه و آفریقا را جذب خود کنند. به همین دلیل است که ابراهیم جوان دلباخته جذبۀ حسن البناء و ابوالاعلی مودودی بود.

تقدیر آن بود که مردی دیگر از ایران سرمنشا تحولی عظیم در سراسر جهان اسلام شود و دغدغه‌های سیدجمال و پیشگامان بیداری اسلامی در افقی بالاتر دنبال شود. ابراهیم، جوان نیجریه‌ای بود که در نخستین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به ایران سفر و در جشن‌های پیروزی انقلاب اسلامی شرکت کرده بود، قرآنی از حضرت امام هدیه گرفت و امام خطاب به او فرمود بروید و با این قرآن مردم نیجریه را به اسلام دعوت کنید. او با همین رهنمود جنبشی را راه‌اندازی کرد که امروز بخش مهمی از مسلمانان و شیعیان پرجمعیت‌ترین کشور قاره آفریقا را تشکیل داده است.

نیجریه کجاست؟

نیجریه پرجمعیت‌ترین کشور آفریقایی است و در غرب آن قاره قرار دارد و پایتخت آن آبوجا است. جمعیت این کشور ۱۷۰ میلیون نفر است که از این تعداد حدود ۸۵ میلیون نفر از مردم نیجریه مسلمان و بقیه مسیحی یا بی‌دین هستند. این کشور نفت فراوانی دارد، اما به دلیل سیاست‌های استعماری در فقر به سر می‌برد.

یادگاری از خاندانی مبارز

ابراهیم پسر یعقوب زکزاکی در سال ۱۹۵۳ میلادی مطابق ۱۳۳۲ شمسی در شهر زاریا در یک خانواده‌ی مذهبی در نیجریه متولد شد. ابراهیم در خانواده‌ای به دنیا آمد که فعالیت سیاسی و ضداستعماری در آن پیشینه دیرینه دارد، به‌گونه‌ای که جد او، از فقهای عصر و زمانه خود از مذهب مالکی و از مبارزان با استعمار در آفریقا بود. جد زکزاکی از موریتانی به نیجریه آمده بود. هرچند او سید و از نوادگان اهل بیت (علیه‌السّلام) بود، اما، چون در نیجریه هر عالمی را شیخ می‌گفتند، او را هم شیخ می‌گفتند. ابراهیم تحصیلات ابتدایی خود را در مدارس سنتی قرآنی و اسلامی از سنین کودکی آغاز کرد و تا سن ۱۶ سالگی در مرکز یادگیری شهر تاریخی زاریا نیجریه مشغول به تحصیل بود. او در مدرسه ابتدایی رسمی شرکت نکرد. اولین تجربه وی با آموزش رسمی در سال ۱۹۶۹ در مدرسه عربی استانی زاریا بود که در آن مقامات محلی شهر، معلمان عربی را برای مدارس ابتدایی خود تعلیم می‌دادند.

او از سال ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۵ در مدرسه معروف مطالعات عربی «کانو» (SAS) مشغول به تحصیل بود. این مدرسه در سال ۱۹۳۴ به عنوان مدرسه حقوق نیجریه شمالی تأسیس شد و به عنوان «مادر دانشگاه بایرو» شناخته می‌شد. تقریباً تمام قضات بزرگ شمال نیجریه، فارغ‌التحصیل این مدرسه هستند.

ابراهیم عضو فعال جامعه دانشجویی مسلمانان (MSS) در دانشگاه و در سطح ملی بود. در سال ۱۹۷۸، دبیر کل جامعه دانشجویی مسلمانان همان دانشگاه (ABU) و به عنوان مغز متفکر در پشت تظاهرات گسترده مردمی در حمایت از گنجاندن شریعت در قانون اساسی نیجریه شناخته و در سال ۱۹۷۹ به عنوان نایب‌رئیس (امور بین‌الملل) جامعه دانشجویی مسلمانان انتخاب شد.

وقتی یکی از استادان دانشگاه احمد بلو برای تدریس به دانشگاه کمبریج منتقل شد، ابراهیم زکزاکی را به آن‌ها معرفی کرد. آن‌ها از ابراهیم زکزاکی دعوت می‌کردند به کمبریج برود و برای دانشجویان و اساتید در مورد آفریقا و راه نجات آن از دست استعمار و استثمار سخنرانی کند. با اولین سخنرانی، همه دانشگاهیان شیفته او شدند و این برنامه بار‌ها و بار‌ها تکرار شد. او در همین سفر‌ها با آقای مسعود شجره، رئیس حقوق بشر اسلامی انگلستان که آن موقع دانشجوی کمبریج بود آشنا شد. ارتباط او با آقای شجره باعث شد که اطلاعات او از ایران زیاد شود و با شروع انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام جریان انقلاب را دنبال و در اولین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به ایران سفر کند.

زکزاکی که از اهل سنت مالکی بود، پس از دیدار با امام، شیعه شد. او بعد از بازگشت به نیجریه، مردم نیجریه را جذب تشیع کرد. علاقه به انقلاب و امام خمینی در بین مردم نیجریه در سال‌های اخیر به‌قدری افزایش یافته که شیعیان نیجریه به «خمینیون» معروف شده‌اند.

شیخ ابراهیم در سال ۱۹۸۴ میلادی با همسرش زینت ابراهیم ازدواج کرد که قبلاً خبرنگار و نویسنده مطبوعات بود، پس ازدواج با شیخ زکزاکی، به یک عنصر شیعه، انقلابی، فعال و مجاهد تبدیل شد. حاصل ازدواج او با شیخ ابراهیم ۹ فرزند است که هفت نفر آنان پسر و دو نفرشان دختر بوده و ۶ نفرشان شهید شده‌اند. حماد، حمید و علی در ژوئن ۲۰۱۴، هنگام راهپیمایی روز قدس به دست نظامیان نیجریه، به شهادت رسیدند و سه فرزند دیگر وی هم سال ۲۰۱۵ در مراسمی دینی به شهادت رسیده‌اند. از فرزندان زکزاکی ۲ دختر به‌نام‌های دکتر «نصیبه» و «سهیلا» و یک پسر به‌نام «محمد» باقی مانده است.

همسر شیخ در همه مراسمات، راه‌پیمایی‌ها و حوادث در کنار شیخ بوده و از او به‌شدت مراقبت می‌کند و برای این کار یک دوره آموزش پزشکی دیده است. در نیجریه او را معلمه می‌خوانند، زیرا در ایران و نزد شیخ دوره طلبگی را دیده و سال‌هاست که در نیجریه معلم بانوان حرکت اسلامی بوده است.

تعداد پیروان مکتب اهل‌بیت (علیه‌السّلام) در نیجریه حدود ۱۵ میلیون است. در راه‌پیمایی روز قدس، بیش از ۲ میلیون نفر در یک شهر زاریا شرکت می‌کنند. ۵ میلیون شیعه واقعی آشنا با احکام شیعه، ۵ میلیون شیعه که در حال آموختن احکام هستند، ۵ میلیون در حال پیوستن به شیعیان هستند. چند میلیون مسیحی نیز از طرفداران سرسخت زکزاکی هستند و در همه مراسم عمومی مربوط به شیعیان شرکت می‌کنند. هدف حرکت اسلامی نیجریه، آگاه ساختن مسلمانان از وظایف‌شان به عنوان افراد و به عنوان یک جامعه است. شیخ به‌ویژه بر اهمیت مشارکت زنان در این جنبش تاکید کرده، امری که در جامعه نیجریه برای زنان مرسوم نبود و زنان اجازه فعالیت در امور مذهبی را نداشتند. جنبش اسلامی دارای بیش از سیصد مدرسه ابتدایی و متوسطه است که عمدتاً در مناطق شمالی این کشور واقع شده‌اند. جنبش اسلامی دارای پرخواننده‌ترین روزنامه نیجریه یعنی المیزان به زبان هوساست که طرفداران زیادی دارد.

شیخ زکزاکی در نیجریه توانست، انقلاب را بدون توسل به هرگونه خشونتی پیش ببرد، اما انقلاب او صرفاً بصیرت‌افزایی مردم محروم و مستضعف نیجریه بود. این بصیرت به‌حدی بود که دولتمردان نیجریه با توصیه‌های‌اتاق فکر‌های آمریکا و اسرائیل و پول‌های نفتی، از نفوذ روزافزون شیخ در بین مردم نیجریه و گرایش آن‌ها به اسلام انقلابی احساس خطر و هرروز به بهانه‌های مختلف، به طرفداران شیخ حمله و آن‌ها را شهید یا زخمی‌می‌کنند؛ غافل از اینکه پس از هر کشتار نه تنها از طرفداران شیخ در نیجریه کم نمی‌شود، بلکه دیگر کشور‌های آفریقایی نیز به طرفداران شیخ می‌پیوندند؛ لذا شیخ موفق شد الگوی اعتراض آرام اسلامی را به دنیا معرفی و آن را جایگزین مدل مهاتما گاندی و نلسون ماندلا کند.

شیخ ابراهیم چندین بار به خاطر عقاید خود توسط تمام دولت‌های مختلف در نیجریه به زندان افتاده است. اتهامات علیه او همیشه فتنه‌انگیزی یا تحریک نارضایتی مردم در برابر دولت بوده است. در دوران ریاست جمهوری آباچا، جرم او این بود که گفته بود، «هیچ قدرتی به‌جز خداوند وجود ندارد.» زمان‌های مختلف زندان وی به این شرح است. انوگو (۱۹۸۱ – ۱۹۸۴)، مرکز معروف بازجویی لاگوس (۱۹۸۴ – ۱۹۸۵)، کیریکیری تحت شدیدترین تدابیر امنیتی (۱۹۸۵)، بندرهارکورت (۱۹۸۷ – ۱۹۸۹)، بندر هارکورت و کادونا (۱۹۹۶ – ۱۹۹۸). او از دسامبر ۲۰۱۵ (آذر ۹۴) تا به امروز در حصر غیرقانونی بوهاری، رئیس‌جمهور مستبد نیجریه است.

شهادت فرزندان

در روز قدس سال ۲۰۱۴ میلادی، مرداد ۱۳۹۳ شمسی، سه پسر ابراهیم زکزاکی به همراه ۳۳ تن از شیعیان، در جریان حمله نیرو‌های نظامی نیجریه به راه‌پیمایان روز قدس کشته شدند. دولت نیجریه، در سال ۲۰۱۵ میلادی ۱۴۳۷ ق (دی ماه سال ۱۳۹۴ ش)، ده روز پس از برگزاری راه‌پیمایی باشکوه اربعین در جریان برگزاری مراسم روز اول ربیع‌الاول از سوی جنبش اسلامی نیجریه، در حسینیه بقیه‌الله در شهر زاریا، به بهانه بسته شدن راه بر فرمانده ارتش، نیرو‌های ارتش نیجریه به مراسم شیعیان حمله کردند و موجب کشته‌شدن ۱۰۰۰ و زخمی شدن ۷۰۰ نفر شدند. در همین روز پس از حمله به حسینیه بقیه‌الله و کشتار شیعیان، به خانه شیخ حمله شد و سه فرزند دیگر شیخ زکزاکی یعنی حامد، حیدر و حمَید به شهادت رسیدند و خواهر شیخ زنده زنده در اتاق در بسته سوخت. در جریان حمله نیرو‌های ارتش نیجریه به خانه وی، شیخ و همسرش نیز تا حد شهادت زخمی شدند. در این جنایت، شیخ یک چشم خود را از دست داد و بیش از ۵۰ ترکش در بدنش به جا ماند که هنوز خارج نشده‌اند. همسرش نیز ده‌ها ترکش در بدن دارد، به‌طوری که به دلیل تحریک ترکش‌ها نمی‌توانند خواب راحتی داشته باشد.

شیخ زکزاکی از روز کشتار سال ۲۰۱۵ به همراه همسرش در حصر خانگی بود و امروز پس از سال‌ها اجازه یافته است که از نیجریه خارج شود و دانشجویان انقلابی ایران قرار است امروز صبح در فرودگاه امام خمینی به استقبال این مرد مجاهد جهان اسلام بروند.